اختلال سلوک در کودکان چیست؟

همه چیز درباره اختلال سلوک

اختلال سلوک مجموعه پایداری از رفتارهایی است که با گذشت زمان شکل میگیرد و غالبا مشخصه آن پرخاشگری و تجاوز به حقوق دیگران است که در آن حقوق اساسی دیگران و هنجارهای اجتماعی متناسب با سن نقض میگردد، پرخاشگری کلامی و جسمانی، ویرانی، تخریب اموال، سرقت و تقلب و دروغگویی و… در میان کودکان مبتلا به اختلال سلوک دیده میشود.

کودک مبتلا به اختلال سلوک خانواده را دچار گسستگی کرده و در مدرسه دچار مشکل میشود. و ممکن است به صورت دوره ای اوبا نظام قضایی کودکان و نوجوانان درگیر شود، البته مشکلات مربوطه همواره ” تقصیر دیگران هستند. ” (منصوری راد. مبانی تشخیص روان پزشکی بر اساس DSM.5). این اختلال قبل از سن ۱۳ سالگی در کودک یا نوجوان شکل میگیرد و در پسران نسبت به دختران شایعتر است.

الگوی شخصیت ناسازگار اغلب در دوران کودکی  و اوایل نوجوانی به علت تکرار رفتارهای قانون شکنانه در مدرسه دیده میشود.تخریب اموال، پرخاشگری، زورگویی، آتش افروزی مواردی است که کودک برای نشان دادن و اعمال قدرت از آنها استفاده میکند (اسماعیلی. شایسته. گودرزی – مبانی روانشناسی عمومی )

طبق تعریف DSM-IV در اختلال سلوک باید الگوی تکراری حداقل سه رفتار ضد اجتماعی به مدت ۶ ماه وجود داشته باشد.

بدرفتاری ها زمانی اختلال محسوب میگردد که از نظر شدت، تداوم یا فراوانی با بروز عادی آن متفاوت باشد.

 

همچنین بخوانید: مشاوره روانشناسی کودکان در تهران

تشخیص افتراقی اختلال نافرمانی مقابله ای

• سلوک پرخاشگرانه که در نتیجه آن فرد صدمه فیزیکی در مردم یا حیوانات ایجاد میکند. مثلا دم گربه را آتش میزند یا کودک دیگری را مورد ضرب و شتم قرار میدهد.
• سلوک غیر پرخاشگرانه که موجب وارد آوردن آسیب به اموال دیگران، تقلب یا سرقت و تخلفات جدی و مکرر از قانون میشود مانند دزدی و آتش سوزی و…

روش تشخیص اختلال سلوک

 

پرخاشگری نسبت به انسان ها و حیوانات

• اغلب دیگران را میترساند یا تهدید میکند یا قلدری میکند.
• اغلب آغازگر دعواهای فیزیکی است.
• از ابزارهایی استفاده میکند که موجب صدمه جدی به دیگران میگردد مانند چاقو، بطری شکسته، چوب، آجر و…
• با دیگران رفتار ظالمانه فیزیکی دارد.
• در حالی که با فرد قربانی روبروست اموالش را سرقت میکند.

زیر پا گذاشتن قوانین و مقررات

• با وجود منع والدین قبل از ۱۳ سالگی شب ها بیرون از خانه مانده باشد.
• ضمن اقامت با والدین حداقل دوبار از خانه فرار کرده باشد.
• پیش از ۱۳ سالگی سابقه فرار از مدرسه داشته است.

 

همچنین بخوانید: بلوغ عاطفی و تعاریف آن 

تخریب اموال دیگران

• به قصد وارد آوردن آسیب جدی به اموال دیگران آتش سوزی عمدی ایجاد کرده است.
• اموال دیگران را عامدانه تخریب کرده است ( به غیر از آتش سوزی )

سرقت و تقلب کردن

• به صورت غیر قانونی وارد خانه یا اتومبیل یا ساختمان فردی شده است.
• اغلب برای کسب منافع یا دور ماندن از تعهدات دروغ میگوید. ( فریب دیگران )
• بدون حضور صاحب مال اشیای باارزشی را دزدیده باشد.

انواع اختلال سلوک بر حسب شدت

رفتارهایی که در این اختلال جای گیرند را میتوان بر حسب شدت به سه دسته خفیف متوسط و شدید تقسیم کرد. در دسته اختلالات خفیف رفتارهایی مطرح میشود که آسیب و ضرر جدی وارد نمیکند. مانند دروغ گفتن، پرسه زدن در خیابانها و… دسته اختلالات شدید صدمات و آسیبهای شدید و قابل ملاحظه ای به دیگران وارد میسازد. مانند ارتباط جنسی به زور، استفاده از اسلحه، دزدی در حضور قربانی و… دسته اختلالات متوسط مابین این دو قرار میگیرد مانند دزدی بدون مواجه شدن با قربانی یا دزدی از فروشگاه بدون شکستن قفل و…

 

همچنین بخوانید: نکات خواب کودک

 اختلال سلوک در کودکی، نوجوانی و بزرگسالی

 

• اختلال سلوک در کودکی

در این نوع اختلال سلوک، حداقل یک ویژگی مطرح باید قبل از ۱۰ سالگی رخ دهد.در این دسته معمولا مبتلایان مذکر هستند.معمولا پرخاشگری های فیزیکی دارند و شروع کننده دعوا هستند و ارتباط آشفته با همسالان دارند. این دسته اختلال معمولا احتمال بیشتری برای ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی دارند.

• اختلال سلوک در نوجوانی

این دسته با عدم وجود هرگونه علامت سلوک تا قبل از ۱۰ سالگی و ابتلا قبل از ۱۳ سالگی تعریف میشود. مبتلایان در این دسته معمولا نسبت به دسته اول پرخاشگری کمتری نشان میدهند و تمایل دارند ارتباط عادی تری با همسالان خود داشته باشند با این وجود در همکاری با دیگران دچار مشکلات رفتاری هستند.. امکان ابتلا به شخصیت ضد اجتماعی نسبت به گروه اول کمتر است و درصد ابتلای پسران نسبت به دختران نیز در مقایسه با گروه اول کمتر است. ( لطفی کاشانی، وزیری. روانشناسی مرضی کودک ).

تشخیص افتراقی اختلال سلوک

• عدم وجود هیچ گونه اختلال روانی : بدرفتاریهای مورد نظر شدید نبوده و سبب ایجاد اختلالات قابل ملاحظه ای نمی شوند.
• اختلال سازگاری : سلوک بد از هنجارهای فرهنگی حاکم بر محیط کودک فراتر نرفته و در واقع رفتار کودک پاسخی است به نوعی موقعیت خانوادگی که با سوء استفاده و هرج و مرج همراه است.
• اختلال نافرمانی مقابله جویانه : در این اختلال نیز نافرمانی از مراجع دیده میشود ولی بدون بی احترامی فراگیر و شدید نسبت به قانون و حقوق دیگران.
• اختلالات مصرف مواد : بد رفتاریها فقط بخاطر مسمویت یا وابستگی به مواد رخ میدهد.
• اختلال کم توجهی – بیش فعالی : این اختلال نیز میتواند موجب خدشه در رفتار فرد گردد ولی شدت و میزان فراگیر بودن آنها درحد اختلال سلوک نیست.
• اختلالات افسردگی – دوقطبی : بدرفتاری در بخشهایی از علائم آشکار افسردگی یا شیدایی رخ می دهد.
• رفتار ضد اجتماعی در کودکان و نوجوانان : هر نوع بدرفتاری واحد و منفرد هر چند شدید باشد به منزله وجود اختلال روانی نیست (منصوری راد. مبانی تشخیص روان پزشکی بر اساس ۵ )

همچنین بخوانید: بازی و بازی درمانی چیست؟

علت اختلال سلوک 

 

• عوامل مربوط به والدین

خانواده زمینه اولیه اجتماعی شدن است و تحقیقات بسیار نشان داده است که خانواده از عوامل اساسی در ایجاد اختلال سلوک میباشد. چهار الگو در خانواده های کودکان مبتلا به اختلال سلوک وجود دارد. انحراف والدین، قهر و طرد والدین، فقدان انضباط یا نظارت بر کودکان، تعارض و طلاق والدین. به طور کلی عوامل دیگری همچون جو عدم توافق بین والدین، پرخاشگری وگسستگی، ارتباط ناکافی با کودک، ضد اجتماعی یا الکلی بودن یکی از والدین و نظام قهرآلود خانوادگی نیز در ایجاد زمینه های اختلال موثرند.

این رفتار ها جدا از اینکه می‌توانند باعث ایجاد اختلال سلوک در کودکان شوند، عزت نفس کودک را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. والدین گرامی باید در هر رفتاری که با فرزند دلبندشان می‌کنند، مسئله‌ی عزت نفس کودک را کاملاً جدی بگیرند

نظام تربیتی والدین از بعد کنترل ( اجازه دهنده تا محدودکننده ) و بعد هیجانی ( از گرمی تا خصومت ) از عوامل پیش بینی کننده این اختلال میباشد   ( خدایاری فرد. محمد – ارزیابی و شناخت – رفتاردرمانی نوجوانان )

همچنین بخوانید: اختلال افسردگی کودکان

• عوامل اجتماعی و فردی

پیشینه زندگی این کودکان حاکی از ناکافی و نامناسب اجتماعی شدن آنهاست. همچنین در کودکان و نوجوانانی که دچار محرومیتهای اقتصادی اجتماعی هستند اختلال سلوک بالاتر است. در کودکان و نوجوانانی که در محیطهای شهری هستند بیکاری والدین و فقدان شبکه اجتماعی حمایت کننده و فقدان مشارکت مثبت در فعالیتهای اجتماعی جزء عوامل پیش بینی کننده بروز اختلال سلوک است.

• سو استفاده شدن از کودک

کودکانی که والدین آنها تنبیه گر، سهل انگار هستند و یا به وسیله فرد دیگری به مدت طولانی مورد آزارو خشونت قرار گرفته اند به خصوص آنهایی که مورد سوء رفتار جسمی قرار گرفته اند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال هستند.

• آسیب های مغزی

برخی پژوهشگران معتقدند که پرخاشگری مزمن ریشه در آسیب مغزی دارد. همچنین رفتارهای بزهکارانه در دوقلوهای یک تخمکی بیشتر از دوقلوهای دوتخمکی گزارش شده است. در تحقیقات دیگر نشان داده اند که با ترشح بیشتر دوپامین در مغز پرخاشگری تسهیل میشود و ترشح نوراپی نفرین و سروتونین آن را مهر میسازد.

رابطه اختلال سلوک و اختلال شخصیت ضد اجتماعی

• هر چه بروز بدرفتاری زودتر و با شدت بیشتر و تهاجمی تر باشد با احتمال بیشتری تا بزرگسالی ممکن است ادامه پیدا کند.
• حدود یک سوم کودکان مبتلا به اختلال سلوک بدرفتاریهای خود را ادامه داده و در بزرگسالی نیز از معیارهای اختلال شخصیت ضد اجتماعی برخوردار خواهند بود.
• تمامی افراد دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی باید دارای شواهدی از اختلال سلوک در دوران کودکی باشند وگرنه تمامی جنایتکاران را در این دسته اختلال میتوان جای داد ! (منصوری راد. مبانی تشخیص روان پزشکی بر اساس ۵ )

همچنین بخوانید: سبک های فرزند پروری و تربیت فرزندان

مسکلات همراه شده با اختلال سلوک ( همبودها )

• اختلال نقص بیش فعالی
• افسردگی
• اختلالات یادگیری

درمان اختلال سلوک با روانشناسی

در درمان این دسته از اختلالات، درمانهایی که بر اساس یادگیری اجتماعی تنظیم میشود ضریب موفقیت بالاتری نشان میدهند. پرهیز از تنبیه، ارائه تقویت کننده های ملایم، ایجاد جو حاکی از اطمینان و ابراز صمیمانه عقاید، مداخلات خانوادگی و افزایش کنش متقابل بین اعضای خانواده از جمله ابزارهای موفقیت درمان اختلال سلوکی است.

همچنین گروه درمانی در در مان رفتارهای مخفیانه ای مانند دزدی و دروغگویی که از جمله مشکلات رایج در این اختلال میباشد و معمولا درمان آن سخت است تا حدودی موثر میباشد (لطفی کاشانی، وزیری. روانشناسی مرضی کودک).

برای درمان اختلال سلوک این موارد را حتما رعایت کنید

• موافقت و همکاری والدین کودک را جلب کنید.
• درمان را حول توانا ساختن فرد در کنارآیی و مدارا با محیط سازمان دهی کنید.
• برای فعالیتهای خانگی یک رشته اصول صحیح تعیین کرده و آنها را اعمال کنید.
• پاسخ مشروط به رفتار را به طور ثابت برقرار سازید.
• در صورت لزوم کودک را از خانه آشفته دور کنید.
• منابع مددکاری از قبیل کمکهای اجتماعی اقتصادی را بررسی و فراهم کنید.
• مشکلات جسمی و آموزشی فرد را مدنظر قرار دهید. (لطفی کاشانی، وزیری. روانشناسی مرضی کودک)

درمان اختلال سلوک با داروها

دسته ای از داروها تحت عنوان ضد جنون ها و تثبیت کننده خلق در بعضی موارد میتواند موثر باشد. طبقات عمده داروهای ضد جنون عبارتند از:

1. فنوتیازین ها
2. بوتیروفنون ها
3. تیوگزانتین ها
4. مشتقات ایندولون
5. دی بنزازپین ها

ضدجنون ها فقط برای درمان اختلالات پسیکوتیک کودکی مجاز هستند با وجود این برای اختلالهای گوناگون دیگری نیز تجویز میشوند.این داروها همچنین برای اختلال توره، اختلال نقص توجه و بیش فعالی، و نیز نوجوانانی که به اختلال سلوک مبتلا هستند تجویز میشود (لطفی کاشانی، وزیری. روانشناسی بالینی کودک )

در اختلال سلوک از داروها جهت مقابله با پرخاشگری و رفتار تهاجمی کودک استفاده میشود تا در مدرسه و روان درمانی موفق تر باشد. لیتیوم، هالوپریدول و کاربامازپین در درمان این اختلال مفید تشخیص داده شده است. این داروها میتواند رفتارهای انفجاری و حملات خشم و غضب را کاهش دهد ( لطفی کاشانی، وزیری. روانشناسی مرضی کودک )

همچنین بخوانید: اضطراب کودک

منابع

1. مبانی تشخیص روان پزشکی بر اساس ۵ ترجمه منصوری راد. عبدالرضا
2. روانشناسی مرضی کودک. لطفی کاشانی، فرح. وزیری، شهرام
3. روانشناسی بالینی کودک. لطفی کاشانی، فرح. وزیری، شهرام
4. مبانی روانشناسی عمومی – اسماعیلی. شایسته. گودرزی
5. ارزیابی و شناخت – رفتاردرمانی نوجوانان – خدایاری فرد. محمد

شما عزیزان می‌توانید برای رزرو وقت مشاوره برای کودک دلبندتان با شماره مرکز مشاوره روانشناسی سلامت واقع در تهران با شماره زیر تماس بگیرید.

۰۲۱-۶۶۱۷۹۲۳۱

دکتر رحیم سلگی (متخصص خانواده و کودک) در مرکز مشاوره روانشناسی سلامت.