درمان افسردگی کودکان با بازی

اختلال افسردگی کودکان

تعاریف:

به طور کلی، افسردگی عبارت است از احساس درماندگی و به بن بست رسیدن؛ گاهی این اختلال علائم جسمانی دارد و گاهی علائم روانی؛ در بسیاری از موارد نیز علائم جسمانی و روانی همزمان دیده می شود.

بازی برای درمان افسردگی کودکان

پژوهش ها نشان داده است که افسردگی می تواند از آغاز زندگی یعنی دوران نوزادی هم پدید آید. برای مثال ، زمانی که نوزاد به مرحله ای از رشد می رسد که مادر خود را می شناسد ( شش تا هشت ماهگی ) جدا شدن از مادر موجب بروز حالات افسردگی در طفل می شود.

 

همچنین بخوانید: اختلالات یادگیری در کودکان 

افسردگی یک بیماری روانی است که گاهی کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث می‌شود که آن‌ها برای یک دوره زمانی طولانی احساس غم، عصبانیت و ناکامی کنند. در گذشته، متخصصان بر این باور نبودند که کودکان نیز ممکن است دچار افسردگی شوند امّا اکنون دانشمندان معتقد شده‌اند که افسردگی عمده (حاد) در بین کودکان بسیار شایع است.

در اختلال افسردگی بجای آنکه فرد خلق معمولی داشته‌باشد (نه خیلی شاد و نه غمگین) در غالب اوقات احساس غمگینی و یا احساس بی‌لذتی (از فعالیت‌های لذت‌بخش کمتر از قبل لذت می‌برد) دارد.

افسردگی یک بیماری روانی است که باعث احساس غمگین بودن، عصبانیت، ناامیدی یا ناکامی در افراد برای مدتی طولانی می شود و کارکرد روانی- اجتماعی را مختل می کند.

طول درمان افسردگی اساسی

اختلال افسردگی اساسی اختلالی است که در آن باید حداقل یکی از نشانه‌های احساس غمگینی یا احساس بی‌علاقگی بمدت حداقل یک هفته همراه با ۴ نشانه از نشانه‌های دیگری نظیر کاهش انرژی و خستگی، بی‌حوصلگی، کاهش یا افزایش اشتها، کاهش یا افزایش خواب، کاهش تمرکز، احساس بی‌ارزشی یا احساس‌گناه، اشتغال ذهنی با مردن یا افکار خودکشی وجود داشته باشد و این نشانه‌ها عملکرد فرد را مختل کرده باشد.

شایع ترین تظاهرات بالینی در کودکان

در کودکان نشانه‌های افسردگی تا حدی با بزرگترها متفاوت است. مثلا غمگینی را به شکلی که در بزرگترها می بینیم در کودکان ممکن است نبینیم.در کودکان کم سن و سال بدخلقی، بهانه گیری‌های بی‌دلیل و طولانی، گریه‌های طولانی و بدون دلیل همراه با عصبانیت و تحریک پذیری بنحوی که آرام کردن کودک دشوار است، دیده می‌شود. والدین احساس می کنند فرزندشان به اندازه‌ی گذشته شاد و سرحال نیست، در غالب اوقات بی‌حوصله و عصبی است، زود پرخاش می‌کند و تحملش برای ناکامی کاهش یافته است.

کاهش انرژی، زود خسته‌شدن، شکایت‌های جسمی (سردرد، دل درد، تهوع و سایر شکایت‌های جسمی مکرر و بدون علت مشخص)، کاهش علاقه به بازی و تفریح و لذت نبردن از این فعالیت‌های لذت‌بخش از دیگر علائمی است که ممکن است دیده شود.

علائم دیگری که ممکن است دیده‌شوند عبارتنداز: بی‌اشتهایی کاهش وزن و یا ناتوانی کودک در رسیدن به وزن مورد انتظار، بی‌خوابی یا پرخوابی روزانه، کندی حرکتی، کاهش تمرکز، احساس بی‌ارزشی یا گناه و افکار تکرار‌شونده مرگ مثل این‌که “کاش دنیا نیامده‌بودم” و یا اینکه “کاش مرده‌باشم”.

همچنین بخوانید: سبک های فرزند پروری و تربیت فرزندان

البته چگونگی بروز این نشانه‌ها در سنین مختلف متفاوت‌است. در سنین پائین‌تر عصبانیت و تحریک‌پذیری، بدخلقی و قشقرق شایع‌تر است و در سنین بالاتر حالت غمگینی، گوشه‌گیری و انزوا، بی حوصلگی، کاهش انرژی، احساس خستگی و افکار مردن بیشتر دیده می‌شود.

به‌عبارت‌دیگر با افزایش سن شباهت علائم افسردگی به افسردگی بزرگسالان بیشتر می‌شود. گاهی همراه با این نشانه‌ها، نشانه‌های اضطرابی نیز در کودکان دیده‌می‌شود. نشانه‌هایی مثل بروز نگرانی افراطی راجع‌به سلامت خود یا اطرافیان، اضطراب در زمان جدا شدن از والدین یا وابستگی زیاد به والدین، ترس از تاریکی و تنهایی و ترس‌های دیگر.

 

همچنین بخوانید: نکات خواب کودک و بررسی مشکلات خواب در کودکان 

شیوع افسردگی در جهان

شیوع اختلال افسردگی در کودکان ۲% و در نوجوانان حدود ۴ تا ۸% است. در کودکی میزان شیوع آن در دخترها و پسرها مساوی است. در نوجوانی در دخترها دو برابر بیشتر از پسرها دیده می شود. به عبارت دیگر در نوجوانی تعداد دخترهای افسرده دو برابر پسرها است ،بعد از بلوغ خطر بروز افسردگی در هردو جنس بخصوص در دخترها (۲ تا ۴ برابر) افزایش می‌یابد و در نمونه های بررسی شده از جامعه بروز آن تا سن ۱۸ سالگی به ۲۰% می رسد.

تقریبا ۵ تا ۱۰% کودکان و نوجوانان نشانه های خفیف اختلال افسردگی را دارند. در این کودکان مشکلات قابل توجه روانی اجتماعی، تعداد زیاد موارد افسردگی در افراد خانواده، افزایش خطر خودکشی و خطر بروز اختلال افسردگی اساسی بطور کامل دیده می شود.

همچنین بخوانید: درمان اختلال استرس پس از سانحه در کودکان (PTSD)

اختلالات همراه چیست؟

اختلال افسردگی اساسی می‌تواند با اختلالات دیگری همراه باشد. بر حسب شرایط بین ۴۰ تا ۹۰ درصد کودکان و نوجوانان مبتلا به افسردگی به اختلالات دیگری نیز مبتلا هستند و ۵۰% آن ها بیش از دو اختلال همراه دارند. شایع ترین اختلالات همراه عبارتند از: اختلالات اضطرابی، اختلالات رفتاری، اختلال بیش فعالی و نقص تمرکز. در نوجوانان اختلال سوء مصرف مواد نیز همراه با افسردگی دیده‌می شود.

اختلال افسردگی اساسی معمولا به‌دنبال سایر اختلالات روان‌پزشکی مثل اختلالات اضطرابی دیده‌می‌شود ولی افسردگی به‌خودی‌خود نیز ممکن است زمینه‌ساز بروز اختلالات دیگری نظیر اختلال سلوک و اختلال سوء مصرف مواد باشد.

 

همچنین بخوانید: در مورد ناسازگاری در نوجوانان بیشتر بدانید! 

سریعترین درمان افسردگی

متوسط دوره‌ی افسردگی اساسی در کودکان و نوجوانان ارجاع شده به کلینیک‌ها ۸ ماه می‌باشد. هرچند در اکثریت این بچه‌ها، اولین دوره‌ی افسردگی بهبود می‌یابد ولی احتمال عود در یک یا دو سال اول ۲۰ تا ۶۰%، و بعد از ۵ سال به ۷۰% می رسد.

اختلال افسردگی در بچه‌ها بسیار ناهمگون است و سیر متفاوتی را نشان می‌دهد. عواملی که باعث ضعیف‌تر شدن پیامد اختلال می‌شوند عبارتنداز: شدت بالاتر، طولانی‌تر شدن دوره‌ی اختلال، دوره‌های مکرر عود، همراهی سایر اختلالات، ناامیدی، باقیماندن علائم خفیف بعد از فروکش کردن اختلال، شیوه‌ی شناختی منفی، مشکلات خانوادگی، سطح اجتماعی اقتصادی ضعیف و مواجهه به وقایع منفی تعارضات خانوادگی و سوء رفتار.

عوارض اختلال افسردگی

اگر اختلال افسردگی اساسی درمان نشود، رشد هیجانی، شناختی و شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی کودک مختل می‌شود و باعث بروز مشکلات در روابط خانوادگی خواهد شد.
خطر اقدام به خودکشی، گرایش به مصرف مواد و رفتارهای غیرقانونی در این افراد افزایش پیدا می‌کند. کودکان و نوجوانان مبتلا به افسردگی در خطر مواجهه با وقایع استرس‌زای بیشتر، بیماری‌های جسمی، اختلال عملکرد تحصیلی و اجتماعی هستند.

عوامل خطر در افسردگی چیست؟

مطالعات نشان داده‌اند که این اختلال، زمینه‌های ژنتیکی دارد و در اثر تعامل عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود. بیشترین عاملی که خطر بروز افسردگی را افزایش می‌دهد، وجود موارد متعدد از اختلال خلقی و افسردگی در افراد خانواده است.
برخی استرسورها مثل تجربه‌ی مکرر فوت عزیزان، آزار و غفلت، ناکامی ها و تعارضات زیاد در خانواده می‌توانند بروز اختلال را تسریع کنند. برخی عوامل دیگر مثل اختلالات روان‌پزشکی همراه، بیماریهای طبی غیر روان پزشکی (دیابت)، مصرف داروها و عوامل فرهنگی اجتماعی نیز ممکن است خطر شکل گیری نشانه های افسردگی را افزایش دهند.

درمان قطعی افسردگی و اضطراب

در زمینه ی درمان افسردگی در کودکان، می توان به روشهایی همچون درمانهایی دارویی، روان درمانی فردی و خانوادگی و کاهش یا تخفیف موقعیت های استرس زا اشاره کرد که تأثیر قابل توجهی را در برداشته است.

درمان دارویی بیش از همه در کودکانی که به شدت مبتلا هستند و اختلال در اعمال فیزیولوژیک نظیر خواب، وزن، اشتها نشان می دهند، ممکن است مؤثر واقع گردد.

در مدل روان درمانی فردی در این روش به علت گرایش های مختلف رویکردی در روان درمانی فردی که ناشی از وجود مکاتبات مختلف درمانی در روان شناسی می باشد، لذا سبک و روشهای متخصصین با هم، ممکن است متفاوت وگاه مشترک باشد که با توجه به این امر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- برقراری رابطه توأم با اعتماد به کودک

۲- ایجاد این احساس در کودک یا نوجوان که کسی او را درک می کند.

۳- اجازه دادن به نوجوان جهت افشای نگرانی ها و تشویش ها در مدل دیگری از درمان که بر ساختار و کنش اجتماعی – فردی خانواده اشاره دارد
روش روان درمانی خانواده است که غالباً به منظور بهبود بخشی روابط بین اعضا صورت می گیرد تا درمان اختصاصی کارکرد خانواده در این روش ارتباط کودکان و نوجوانان با پدر و مادر و راههای ابراز وجود و تفاهم میان والدین و کودک و چگونگی برخورد آنها با مشکلات فردی و اجتماعی کودک در محیط خارج از خانواده و غیره هم از مواردی است که در جریان درمان به آن توجه می شود.

 

مهارت های مقابله با افسردگی کودکان و نوجوانان

۱) دربرخورد و رفتار با کودک و نوجوان، والدین باید با توجه به جنسیت فرزندشان با آنها ارتباط داشته باشند، زیرا نیازها و واکنشهای فردی در دختران و پسران دارای تفاوتهایی می باشد که در صورت عدم توجه به آنها عوارضی همچون افسردگی را ممکن است در دراز مدت به دنبال داشته باشد.

۲) ارتباط نسبی در مورد خصوصیات فیزیولوژیک و تغییرات مربوط به آن به ویژه در دوران بلوغ فرزندان و برخورد و واکنش های مناسب.

۳) توجه والدین به ارتباطات خود و سالم ساختن محیط خانواده جهت رشد طبیعی (جسمی، اجتماعی، عاطفی و اخلاقی) فرزندان و پیشگیری از مشاجرات خانوادگی جهت حفظ امنیت عاطفی اعضای خانواده ها از طریق ارتباط.

۴) تقویت نقاط مثبت رفتار و عملکرد فرزندان از طریق دادن پاداش مادی، کلامی و غیرکلامی و تشویق آنان.

۵) توجه به نیازها و علایق فرزندان و ارائه پاسخ مناسب با جنس و سن آنها.

۶) داشتن برنامه ریزی منظم برای فرزندان جهت استفاده مناسب از وقت و هدفمند بودن هر مرحله از زندگی.

۷) توجه به موفقیت تحصیلی فرزندان و تلاش برای شکوفایی توانایی های ذهنی، جسمی استعداد آنها و برخورد منطقی در مواجهه با مشکلات تحصیلی.
۸) تشویق به شرکت در فعالیتهای ورزشی، علمی، هنری و استفاده صحیح از اوقات فراغت.

منابع:

۱)کتاب “روش های درمان افسردگی کودکان و نوجوانان ،تالیف:ریچارد هارینگتن ترجمه:حسن توزنده جانی
۲)کتاب “درمان افسردگی تالیف:کیت راسل ابلاو ترجمه:مهدی قره داغی
۳)مقاله دکتر جواد محمودی (فوق تخصص روان پزشکی کودکان)

گردآورنده: دکتر رحیم سلگی (متخصص روانشناسی کودک و خانواده)

شما می‌توانید برای رزرو وقت مشاوره با مرکز مشاوره روانشناسی سلامت واقع در تهران تماس بگیرید.