بازی و بازی درمانی چیست؟

کودکان موجودات لطیف و با‌احساسی هستند که به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی‌شان تا چندین سال قدرت، مهارت و شیوه درست ارتباط با دنیای خشن بزرگترها را نخواهند داشت. در حقیقت سرکوب و عدم مهارت در بیان و تخلیه هیجانات و احساسات در دوران کودکی (به خصوص در مورد تخلیه احساسات منفی)، موجب به خطر افتادن بهداشت روانی کودک خواهد شد. در دوران طفولیت، بزرگ‌ترین ابزار کودک برای برقراری ارتباط با والدین‌ش تنها گریه‌ها و خنده‌های معصومانه اوست.

بعد از مدتی کودک تکلم را می‌آموزد و دوره شیرین زبانی‌های کودکانه‌اش آغاز می‌شود. ولی در حقیقت تا هفت سالگی راه برقراری ارتباط و بیان احساسات و افکار در کودکان از طریق بازی است. بازی درمانی (play therapy) شیوه‌ای است که علاوه بر آموزش مهارت‌های زندگی، به وسیله آن به حل مشکلات و اختلالات روانی کودک پرداخته می‌شود.

 

همچنین بخوانید: نکات خواب کودک و بررسی مشکلات خواب در کودکان 

بازی، ابزار بروز احساسات در کودک

بازی کردن اولین وظیفه یک کودک و از ضروریات زندگی او به شمار می‌رود. کودک در بازی کردن آموزش می‌بیند، استقلال می‌یابد، اعتماد به نفس کسب می‌کند و مهارت‌های زندگی را فرا می‌گیرد. کودکان با بازی‌های خود افکار، نیازهای درونی و احساساتی چون ترس، اندوه، شادی و عصبانیت را بیان نموده و به این ترتیب احساس امنیت و ارزشمند بودن می‌کنند. تخلیه انرژی کودک در بازی‌ها موجب حفظ آرامش روحی و جسمی او می‌شود. کودکی که بازی نمی‌کند، در خطر ابتلا به افسردگی،اضطراب و بی‌تحرکی خواهد بود.

بازی کردن و نوع بازی‌ها باید متناسب با سن کودک باشد. بازی در حقیقت تلاش فکری و یا بدنی‌ای است که به صورت تکی یا گروهی انجام می‌پذیرد. کاری که برای انجامش اجباری وجود ندارد و تنها برای سرگرمی و بیان احساسات فردی صورت می‌گیرد.

بازی باید چهار ویژگی عمده داشته باشد:

• ذاتی باشد: کودک باید ذاتا به آن علاقه‌مند باشد.
• غیر واقعی باشد: بازی کودکانه فعالیتی غیر واقعی است که کودک در آن نقش‌های مختلف غیر واقعی زیادی را برای خود برمی‌گزیند.
• پرجنب و جوش و لذت بخش باشد: مهمترین خصلت بازی، تحرک زیاد و مسرت بخش آن است که در تمام طول مدت کودک را جذب خود می‌کند.
• آزادانه انتخاب شود: بازی باید به گونه‌ای باشد که کودک مجبور به انتخاب آن نباشد، و آن را آزادانه و با اراده خود انتخاب کند.

 

همچنین بخوانید: سبک های فرزند پروری و تربیت فرزندان

تعریف بازی درمانی

بازی درمانی یک نوع روش مشاوره یا روان درمانی است که از آن برای ارزیابی، جلوگیری و درمان چالش‌ها و اختلالات روانی و اجتماعی کودکان استفاده می‌شود. در این شیوه درمانی به کودک فرصت داده می‌شود تا بتواند علاوه بر شناخت ویژگی‌های روانی، احساسات آزاردهنده خود، بتواند مشکلات‌ش را بروز دهد و خود واقعی درونش را به نمایش بگذارد.

بازی درمانی می‌تواند به آرام کردن و کاستن تنش‌های درونی کودکان بی قرار، حواس پرت، و کودکانی که مورد ضرب و شتم و آزار جنسی قرار گرفته اند، کمک به سزایی نماید. در طول بازی کودک احساساتی مانند تنفر، ترس، تنهایی، ناامنی، احساس شکست، بی کفایتی، احساس ناخواسته بودن و … را از خود بروز می‌دهد. شروع این احساسات در کودکان می‌تواند به عنوان عامل محرومیت و انحراف شخصیت کودک شناخته شود.

 

همچنین بخوانید: تست هوش و ضرورت آن

در روش درمانی «بازی تراپی»، درمانگر واکنش‌های کودک را در هنگام بازی زیر نظر گرفته و آنها را تحلیل می‌کند. درمانگر در ابتدا باید کودک را تشویق به بازی کردن نماید، و در صورتی که کودک میلی به بازی نداشت، مشاور باید خودش با اسباب بازی‌ها شروع به بازی کند تا باعث ایجاد هیجان در کودک برای شرکت در بازی شود. درمانگر به این نکته واقف است که کودکان برای همه کارهایی که انجام می‌دهند دلایل خاصی دارند، که از بازگو نمودن آنها با مشاورین عاجز هستند.

کودک در ابتدا باید درمانگر خود را بپذیرد، به او اعتماد کند، از او احترام ببیند و احساس کند که افکار و احساسات‌ش توجه درمانگر را به خود جلب کرده است. بازی درمانی به درمانگر شناخت کاملی از میزان توانایی و مهارت کودک در برقراری ارتباط با اطرافیان، میزان فهم کودک از دیگران و خودش، نحوه رفتار و منش کودک، نوع اندیشه و نظرات کودک، نوع احساسات کودک و نحوه بروز آن را می‌دهد.

 

همچنین بخوانید: اختلالات یادگیری | اختلال یادگیری در کودکان

درمانگر در طول جلسات مشاوره موظف است رابطه حسنه‌ای با کودک برقرار کند، در طول جلسات درمانی آزادی عمل به کودک بدهد، کودک را به خاطر اشتباهاتش سرزنش نکند و در نهایت به گفتار و احساسات کودک توجه کاملی داشته باشد.

درمانگر و یا مشاور در بازی درمانی می‌بایست به احساسات و هیجانات کودک توجه نموده و پس از تجزیه و تحلیل آنها، به درمان مشکلات کودک بپردازد. احساسات و هیجاناتى که در اثر موقعیت بازى درمانى در کودک ایجاد مى‌گردد به چهار صورت قابل شناسائی خواهند بود:

• احساساتی که خود کودک شخصا مسئولیت آنها را می‌پذیرد. مثلا در طول بازی میگوید «من … را دوست دارم» یا «من از … بدم میاد».
• احساساتی که مسئولیت آن را به گردن دیگری می‌اندازد و شخصا مسئولیت آن را نمی‌پذیرد. مثلا میگوید «عروسکم بابا را دوست ندارد» یا عروسکى را وادار مى‌کند که بگوید «داداش بد است».
• احساساتی که مستقیماً به یکی از اشخاصی که بخشى از دنیاى واقعى او است اظهار مى‌کند، مثلاً به مادرش میگوید «مامان تو را دوست دارم …»
• احساساتی که به یک شخص خیالی در بازی و یا یکی از اشیاء و اسباب بازی‌های خود (مثل عروسک و یا ماشین) ابراز می‌کند. مثل کوبیدن عروسک روی زمین و …

 

همچنین بخوانید: عزت نفس چیست؟

انواع بازی درمانی

• بازی درمانی فعال (Active play therapy)

در این روش درمانی تعداد محدودی اسباب بازی در اختیار کودک قرار داده می‌شود و درمانگر خودش نیز هم‌بازی کودک است تا هدف خاصی را دنبال کند (مثلا میخواهد کودک را با نوزاد تازه متولد در خانواده‌اش آشتی دهد).  در این سبک، در بازی موقعیت ویژه‌اى به عنوان ‘موقعیت محرک – Stimulus Situation’ طراحی مى‌شود (کودک را در بازی با یک نوزاد خیالی روبرو می‌کند تا او احساسات منفی خود را (مانند حسادت و خشم) نسبت به فرزند تازه متولد شده بیرون بریزد)، تا پس از جلسه درمانی کودک به آرامش برسد (مثلا تنش و حسادت کودک در مواجهه با کودک تازه متولد شده کمتر خواهد شد).

• بازی درمانی غیرفعال (Stimulus situation)

در بازی تراپی غیر‌فعال، محدودیت خاصی در انتخاب اسباب بازی‌های وجود ندارد و خود کودک آن را برمی‌گزیند. درمانگر در این روش هیچ سناریوی از پیش تعیین شده‌ای را در نظر ندارد، ولی در عوض با مشخص کردن حیطه محدودی برای خودش، سعی میکند خود را در اختیار کودک قرار دهد تا کودک درباره سناریوی این بازی نظر بدهد. از این طریق کودک می‌تواند به تخیل خود جامه عمل بپوشاند و آن را بهبود بدهد. بالا بردن قدرت تخیل، حس مفید بودن و شناخت درست احساسات از مزایای این روش درمانی به حساب می‌آیند.

 

 

همچنین بخوانید: اضطراب کودک

• بازی درمانی گروهی

در این روش درمانی، کودک رعایت قوانین، نوبت نگهداشتن، نوبت گرفتن، سازگاری و همکاری با گروه و… را می‌آموزد و پی می‌برد که در بیشتر مواقع موفقیت گروهی بر موفقیت فردی برتری دارد.

 

 

همچنین بخوانید: درمان اختلال استرس پس از سانحه در کودکان (PTSD)

• بازی درمانی تقلیدی و نمایشی

در این روش درمانی کودک سعی می‌کند تا نقشی که در آینده دوست دارد به آن برسد (مثل نقش دکتر، راننده، پدر و یا مادر و …) را بازی کند.

خیلی مواقع نیاز است که متخصص روانشناس به خانواده ٖآموزش دهد تا کودک کامل درک شود و روند بازی رو به مثبت باشد مثل روش cprt.

 

رزرو وق مشاوره کودک در مرکز مشاوره روانشناسی سلامت

مشاوره کودک نقش بسیار مهمی در روند رشد روانی فرزند دلبندتان دارد. اینکه به فرزندتان کمک کنید که بهترین روند رشد را در  روان و شخصیت داشته باشد، در اصل کمک بسیار ارزشمندی به او کرده اید. شما عزیزان میتوانید برای رزرو وقت مشاوره روانشناسی کودک در تهران با شماره مرکز مشاوره روانشناسی سلامت تماس بگیرید.

تلفن: ۰۲۱۶۶۱۷۹۲۳۱