می توانید این مطلب را بعدا مطالعه کنید!!
(( دانلود فایل PDF ))
اختلال خواب چیست؟
همه افراد نیاز دارند که در طول شبانهروز ۷ الی ۸ ساعت به مغز خود استراحت دهند. زمانی که فرد نتواند به مقدار کافی در شبانه روز بخوابد؛ اختلال خواب معنا پیدا میکند. در واقع، اختلال خواب به شرایطی اطلاق میشود که کیفیت، زمان یا مدت زمان خواب را تحت تأثیر قرار میدهد و بر توانایی عملکرد فرد در هنگام بیداری تأثیر میگذارد. شما میتوانید برای رزرو وقت مشاوره روانشناسی در تهران برای درمان اختلالات خواب، با مرکز مشاوره سلامت همراه باشید.
انواع اختلالات خواب
انواع مختلفی از اختلالات خواب وجود داردکه برخی از آنها ناشی از بیماریهای زمینهای هستند.انواع اختلال خواب عبارتند از:
اینسومنیا یا بی خوابی
اینسومنیا به معنای ناتوانی در خوابیدن یا عدم توانایی در خواب ماندن است. اینسومنیا میتواند به خاطر پروازهای طولانی مدت و مسافرت ایجاد شود و یا نشانه استرس، اضطراب، مشکلات هورمونی و یا مشکلات گوارشی باشد و میتواند منجر به مشکلات زیر شود:
- افسردگی
- مشکلات مربوط به تمرکز
- افزایش وزن
- کاهش میل جنسی
- اختلال در شغل و یا عملکرد در مدرسه
متأسفانه اینسومنیا بسیار شایع است، به حدی که بیش از ۵۰ درصد از بزرگسالان در مقطعی از زندگی خود با این بیماری درگیر بودهاند. این اختلال بیشتر در بین زنان مسن و میانسال مشاهده میشود.
اینسومنیا معمولاً به یکی از موارد زیر تقسیم میشود:
- مزمن : به طور مداوم به مدت ۱ ماه ادامه داشته باشد.
- متناوب: به طور دورهای برای فرد رخ میدهد.
- موقتی: هنگامی که فقط در چند شب رخ دهد.
آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب
آپنه خواب زمانی قابل تشخیص است که فرد در هنگام خواب، با توقف تنفس مواجه شود. این بیماری از نظر پزشکی و سلامتی، بسیار خطرناک است و باعث میشود بدن فرد بیمار، میزان اکسیژن کمتری را دریافت نماید. همچنین میتواند باعث بیدار شدن و از خواب پریدن شخص از خواب گردد. افرادی که به آپنه انسدادی خواب دچار میشوند، ممکن است علائمی مانند خروپف با صدای بلند، بیقراری های شبانه، بیخوابی همراه با بیدار شدنهای مکرر در خواب، تکرر ادرار در طول شب، دیدن کابوس های وحشتناک، پریدن از خواب با احساس خفگی یا نفسنفس زدن، سردردهای صبحگاهی، احساس خوابآلودگی بیشازحد در طول روز، نداشتن تمرکز، اختلالات شناختی و تغییر خلقوخو را نیز داشته باشند.
دو نوع آپنه وجود دارد :
- آپنه انسدادی ( obstructive sleep apnea ) به زمانی گفته میشود که جریان هوا متوقف میشود زیرا راه تنفسی شخص، مسدود شده یا بیش از حد باریک است.
- آپنه مرکزی ( central sleep apnea ) به زمانی گفته میشود که مشکلی در ارتباط بین مغز و ماهیچهای که تنفس را کنترل میکند وجود دارد.
آپنه از هر نوعی که باشد خطرناک است، سلامت و حیات بیمار را تهدید میکند و هر چه زودتر باید با مراجعه به پزشک متخصص برای درمان آن اقدام کرد. یکی از اصلیترین روشهای درمان آپنه خواب استفاده از فشار جریان هوای همواره مثبت (CPAP) است. در این روش به کمک جریان هوای خفیف و دائمی از طریق ماسکی که هنگام خواب استفاده میشود(ماسک مخصوص آپنه خواب)، مجاری هوایی در طول شب باز نگه داشته میشوند.
پاراسومنیا یا خواب پریشی
پاراسومنیا نوعی از اختلال خواب است که باعث حرکات و رفتارهای غیرمعمولی در طول زمان خواب میشود.این حرکات عبارتند از: راه رفتن در خواب، صحبت کردن در خواب، ناله کردن، کابوس دیدن، شب ادراری، دندان قروچه و یا فشردن فک در خواب.
پاراسومنیا یا خواب پریشی را می توان به ۲ دسته تقسیم کرد:
۱-پاراسومنیای اولیه: اختلالات مربوط به مراحل خواب بوده که ناشی از نقص عملکرد سیستم های تنظیم کننده خواب و بیداری است که شامل اختلالات زیر می شود:
- کابوس شبانه: کابوس های شبانه رویاهای ترسناکی هستندکه در فرد احساس ترس و وحشت ایجاد می کنند.
- وحشت شبانه: فرد ناگهان با وحشت از خواب می پرد و با حالت گیجی قادر به برقراری ارتباط با دنیای بیرون نیست.
- خوابگردی: خوابگردی معمولاً ارثی است و در کودکان شایع تر است.
- صحبت کردن در خواب: اختلالی است که درگذر مراحل خواب به بیداری بروز می یابد.
- خوردن در خواب: این افراد در زمان نیمه شب، با هوشیاری بسیار کم شروع به خوردن و نوشیدن می کنند.
- اختلال رفتاری در خواب: در این حالت می توان فرد را به راحتی از خواب بیدار کرد و فرد رویایی را که دیده است را به طور کامل به یاد می آورد.
۲-پاراسومنیای ثانویه : اختلالی است که بین ارگان های بدن در خواب اتفاق می افتد.
اختلالاتی چون: تشنج، آریتمی های قلبی، دندان قروچه، نقص در انجام حرکات ارادی تنفسی و … رخ می دهند.
هم چنین بخوانید: افسردگی و انواع آن
سندرم پای بیقرار
سندرم پای بیقرار، زمانی است که فرد نیاز مبرم به حرکت دادن پاهایش را در خود احساس میکند. این تمایل گاهی با حس سوزن سوزن شدن در پاها همراه است. این علائم ممکن است در طول روز نیز خود را بروز دهند، اما به طور کلی بیشتر در شب هنگام نمایان میشوند. سندرم پای بیقرار غالباً با برخی شرایط سلامتی دیگر مانند پارکینسون، نقص و اختلال بیش فعالی و نقص توجه خود را بروز میدهد، اما علت دقیق آن مشخص نیست.
نارکولپسی یا حمله خواب
نارکولپسی با حملات خواب، قابل تشخیص است و هنگام بیدار شدن افراد رخ میدهد. در این اختلال فرد بدون هیچگونه هشدار قبلی احساس خستگی میکند و بدون هشدار به خواب میرود. همچنین این اختلال میتواند باعث فلج خواب شود که ممکن است منجر به ناتوانی فرد از نظر جسمی شود یعنی شخص نمیتواند بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب حرکت کند و حتماً باید مدت زمان معینی صبر کند. اگرچه نارکولپسی میتواند به خودی خود نیز ایجاد شود، اما معمولاً با بیماریهای اختلال عصبی مانند ام اس (MS) همراه است.
علت اختلالات خواب چیست؟
اختلال خواب نیز مانند سایر اختلالات روانی دلایل متعددی میتواند داشته باشد مشکلات پزشکی نقش مهمی در بروز این اختلال دارد. علت اختلالات خواب در افراد مختلف، متفاوت است. یکی از دلایل اصلی بروز آن میتواند استرس و افسردگی باشد که اگر درمان نشوند، سبب بروز مشکلاتی از قبیل کابوسهای شبانه، راهرفتن در خواب، تکرر ادرار، حرفزدن در خواب و مواردی از این قبیل میشوند. علاوه بر افسردگی و استرس مواردی دیگری نیز سبب اختلال خواب میشوند از جمله:
-
مشکلات تنفسی و آلرژی
انواع آلرژیها و مشکلات تنفسی مانند سرماخوردگی و عفونتهای دستگاه تنفسی، میتوانند مانع خوابیدن شوند.این بیماریها تنفس را در هنگام خواب دشوار میکنند، همچنین ناتوانی در تنفس از طریق بینی نیز میتواند باعث مشکلات خواب شود.
-
نوکتوریا یا تکرر ادرار در شب
گاهی اختلال خواب زمانی رخ می دهد که فرد در اثر نوکتوریا یا تکرر ادرار شبانه چندین بار در طول شب از خواب بیدار می شود. همچنین عدم تعادل هورمونی و بیماریهای دستگاه ادراری نیز میتوانند در ایجاد این وضعیت نقش داشته باشند.
هم چنین بخوانید: مشاوره غیر حضوری
-
التهاب و درد مفاصل
التهاب و درد مفاصل، سبب میشوند تا فرد نتواند بهراحتی بخوابد. بهعنوان مثال، افرادی که مبتلا به آرتروز یا درد مفاصل هستند خواب راحتی ندارند. شایعترین دردهای شبانه مزمن شامل خستگی بیش از حد، آرتروز، فیبرومیالژیا، کمردرد، سردرد و التهاب روده هستند.
در برخی موارد، درد مزمن ممکن است با اختلالات خواب تشدید شود. بهعنوان مثال پزشکان بر این باورند که پیشرفت فیبرومیالژیا (اختلالی است که باعث ایجاد درد پراکنده در سراسر بدن، مشکلات خواب، خستگی و مشکلات خلقی میشود. افراد مبتلا به فیبرومیالژیا به دلیل پردازش غیرطبیعی درد در مغز، معمولاً نسبت به افراد دیگر به درد حساستر هستند.) ممکن است با مشکلات خواب مرتبط باشد.
-
افسردگی و اختلالات خواب
افسردگی معمولاً در اثر ابتلا به بیماری، تنش یا مشکلات اجتماعی و … رخ می دهد. در این حالت فرد افسرده نمیتواند در طول شبانهروز بهراحتی بخوابد، به همین دلیل به مصرف قرصهای خوابآور روی میآورد؛ درحالیکه، علت اصلی اختلال خواب افسردگی است و تا زمانی که درمان نشود باقی خواهد ماند.
-
نقش استرس و اضطراب در اختلالات خواب
استرس و اضطراب اثر منفی بر روی کیفیت خواب دارند و عموماً ناشی از مشکلاتی است که در روز برای فرد رخ داده و ذهن فرد را درگیر نموده است. بهعنوان مثال افرادی که در روز خبر بدی را میشنوند یا مجبور هستند تنش زیاد یا فشار ناگهانی را تحمل کنند، به استرس و اضطراب دچار می شوند و خواب شبانه آنها را به هم میریزد.
مهم ترین عوامل اختلالات خواب
-
تاثیرگذاری ژنتیک
در برخی بیماران انواع اختلال خواب مانند حمله خواب میتواند یک مبنای ژنتیکی داشته باشد.
-
افرادی که شیفت شب کار می کنند
افرادی که به هر دلیلی شبها کار میکنند معمولاً دچار اختلال خواب میشوند زیرا فعالیت در شب مخالف با ساعت بیولوژیکی بدن انسان است.
-
بالا رفتن سن و کهنسالی
درصد بالایی از افراد بالای ۶۵ سال مبتلا به نوعی از اختلال خواب هستند که البته مشخص نیست این مسئله بخشی از روند بالا رفتن سن است یا عوارض داروهای که معمولاً افراد مسن مصرف میکنند.
-
اعتیاد به مواد اعتیاد آور
برخی از مواد اعتیاد آور میتواند باعث بروز این اختلال شود، یکی از تأثیرات مواد محرک بیخوابی و اختلال خواب است. موادی مانند شیشه و کوکائین در این دسته قرار میگیرند.
-
عوارض مصرف داروها
بعضی داروها میتوانند فرد را دچار بیخوابی یا اختلال خواب کنند مانند داروهای فشارخون بالا، داروهای ضد سرماخوردگی و بهویژه داروهای ضدافسردگی.
علائم اختلالات خواب
نشانههای این اختلال با توجه به شدت و نوع اختلال خواب متفاوت است و حتی بسته به اینکه در اثر چه عارضه و بیماری این مشکل پیش آمده، می تواند علائم متنوعی داشته باشد. معمولاً نشانههای عمومی این بیماری عبارتنداز:
- افسردگی
- افزایش و یا کاهش وزن
- کاهش توجه، تمرکز و حافظه ( اختلال شناختی )
- مشکل در بخواب رفتن
- الگوی تنفس غیر معمول
- افزایش اضطراب و تحریک پذیری
- چرت زدن و خستگی در طول روز
- اختلال در فعالیتهای شغلی یا تحصیلی
- تغییر در برنامه خواب و بیداری (غیر عمدی)
تشخیص اختلالات خواب با چه روشی است؟
پزشک با بررسی، معاینه فیزیکی و علائم فرد اطلاعاتی را در ارتباط با عوامل زمینه ساز اختلالات خواب جمعآوری میکند. اغلب پزشکان برای تعیین علت دقیق آن از تستهای متنوعی، از جمله موارد زیر استفاده می نمایند:
پلی سومنوگرافی: پلی سومنوگرافی یا تست خواب اولین آزمایشی است که پزشک برای بررسی اختلال خواب از آن استفاده میکند. با این آزمایش؛ حرکات بدن، امواج مغزی و سطح اکسیژن خون اندازهگیری میشوند تا مشخص شود چه عاملی باعث ایجاد آن شده است.
الکتروانسفالوگرام: آزمایشی است که در آن فعالیت فیزیکی مغز مورد بررسی قرار میگیرد تا هرگونه مشکل در فعالیتهای آن شناسایی شود.
آزمایش خون ژنتیک: اختلال خواب در برخی از افراد ناشی از ژنتیک است. به همین دلیل آزمایش خون ژنتیک، معمولاً برای تشخیص بیخوابی ناشی از نارکولپسی صورت میگیرد. علاوه بر بیماری نارکولپسی، برخی از بیماریهای ژنتیکی دیگر نیز سبب اختلال خواب میشوند که با این آزمایش قابل شناسایی است.
درمان اختلالات خواب
درمان اختلال خواب با دستگاه آرتی ام اس (RTMS)
دستگاه RTMS یکی از دستگاههایی است که در درمان انواع وسواس ها، افسردگی، اضطراب، صرع، پارکینسون و سردردهای میگرنی بکار گرفته می شود و در سالهای اخیر نیز برای درمان اختلال خواب از آن استفاده میشود. این دستگاه با تحریک مغناطیسی نواحی خاصی از قشر مغز را تحریک می کند. تحریکات مغزی ایجاد شده در نتیجه میدان مغناطیسی، باعث میشوند تا اختلالاتی که مانع از عملکرد طبیعی مغز شدهاند، از بین بروند. با بهبود عملکرد مغز، اختلال خواب نیز از بین میرود؛ چرا که بخشی از مغز مسئول تنظیم خواب است.
بهترین داروی اختلال خواب
درمان پزشکی برای اختلالات خواب ممکن است شامل هر یک از موارد زیر باشد:
- قرص های خواب آور
- مکملهای ملاتونین
- داروی آلرژی یا سرماخوردگی
- داروهای مربوط به مشکلات سلامتی زمینهای
- دستگاه تنفس یا جراحی (معمولا برای آپنهی خواب)
- محافظ (نایتگارد) دندانی (معمولا برای دندان قروچه بکار می رود)
بهعلاوه،گاهی اوقات اختلال خواب ناشی از خشم و پرخاشگری است. به همین دلیل باید در ابتدا علت پرخاشگری شناسایی و درمان شود. داروهای ضدافسردگی، داروهای ضدروانپریشی، داروهای ثبات خلق وخو و بنزودیازپینها ازجمله داروهایی هستند که برای درمان پرخاشگری، هیجان، استرس و آشفتگی، تجویز میشوند.
رفتار درمانی شناختی
رفتار درمانی شناختی برای اختلالات خواب از جمله بیخوابی، به افکار و رفتارهایی میپردازد که فرد را از داشتن یک خواب خوب محروم میکنند. این روش همچنین به فرد کمک میکند تا با یادگیری یک سری استراتژیهای جدید وضعیت خواب خود را بهبود دهد. رفتار درمانی شناختی میتواند شامل تکنیکهایی برای کاهش استرس، ریلکسیشن و مدیریت برنامه زمانبندی خواب باشد.
چگونه سبک زندگی خود را تغییر دهیم؟
اصلاح سبک زندگی، مخصوصاً در صورت همراه شدن با درمان های پزشکی، می تواند کیفیت خواب را تا حد زیادی بهبود بخشد؛ بنابراین انجام موارد زیر ضروری است:
- وارد کردن مقادیر بیشتری از سبزیجات و ماهی به رژیم غذایی خود و کاهش مصرف شکر
- کاهش اضطراب و تشویش از طریق ورزش
- ایجاد یک برنامه ی خواب منظم و پایبند ماندن به آن
- نوشیدن کمتر آب قبل از خواب
- محدود کردن مصرف کافئین، مخصوصاً در اواخر بعداز ظهر یا غروب
- کاهش مصرف تنباکو و الکل
- خوردن وعده های کربوهیدراتی کوچک تر قبل از خواب
مشاوره روانشناسی در تهران برای بهبود اختلالات خواب
حال که با روشهای درمان اختلالات خواب آشنا شدید، بهترین کار این است که برای رفع این اختلالات چاره اندیشی کنید. اختلالات خواب مانند هر اختلالات ذهنی و روانی دیگر قابل بهبود بخشیدن وقابل درمان است. شما عزیزان میتوانید برای رزرو وقت مشاوره روانشناسی در تهران برای بهبود وضعیت اختلالات خواب با شماره مرکز مشاوره روانشناسی سلامت تماس بگیرید.
تلفن: ۰۲۱۶۶۱۷۹۲۳۱
سهیلا بهتوئی
درمانگر و مشاور توسعه فردی و خانواده
منابع:
سادوک، بنجامین جیمز. سادوک،ویرجینیا.روئیز،پدرو (۲۰۱۵). خلاصه روانپزشکی: علوم رفتاری/ روانپزشکی بالینی.ترجمه: فرزین رضاعی(۱۳۹۴) تهران: انتشارات ارجمند.
گنجی، مهدی(۱۳۹۵).آسیب شناسی روانی براساس DSM-5، جلد دوم ( ویراست سوم). نشر: ساوالان.
- اختلالات خواب در روانشناسی - 11 بهمن 1400
- ازدواج سفید در قانون و جامعه - 18 دی 1400
- روانشناسی سوگ و داغدیدگی - 11 دی 1400